Pre četiri hiljade godina, stanovnici jednog mirnog pustinjskog seoceta na rubu oaze verovatno se ni u snovima nisu kretali širokim ulicama otmene kamene metropole, koju će vetrovi budućnosti, na tom mestu, sagraditi i smrviti u prah. Selo je vekovima živelo u tihoj izolaciji, okruženo dalekim peščanim horizontom koji niti preti niti obećava, sve dok mudri kralj Solomon nije na svom radnom stolu raširio praznu mapu pustinje, zapitavši se kako najbrže stići od Mesopotamije do Mediterana.
Voz u pustinji, sa sve dinama na horizontu
Jednom primećeno, aramejsko seoce, skromno nazvano Palma (Tadmor), više nije moglo izmaći dugačkoj ruci progresa. Ostrvo zelenila u okeanu usijanog peska postalo je odmorište beskrajnih karavana koji su se, ne brojeći dane, teglili s kraja na kraj ogromnog sveta za koji niko nije bio sasvim siguran ni kako tačno izgleda, ni gde se završava. Podignute su zidine, utvrđenja, karavan-seraji, a uskoro i raskošne kuće za one koji su se obogatili od trgovine. Ulice su oivičene kolonadama korintskih stubova, grobnice ispunjene mramornim statuama svojih upokojenih stanovnika, a uskoro je stigao i prostrani amfiteatar, za rastuće kulturne potrebe sve imućnijeg stanovništva, kao i gigantski hram, zemaljska kuća vrhovnog boga koji je sve to omogućio.
Trijumfalna kapija na početku glavnog bulevara
Semitsko božanstvo Baal već godinama uspešno izvrdava napore brojnih istoričara, koji ne uspevaju da ga uhvate ni za glavu ni za rep (pretpostavimo da je imao rep). Veruje se da je svako od brojnih pustinjsko-skitalačkih plemena imalo svog ličnog Baala, manje ili više različitog od ostalih. Priču dodatno komplikuje Biblija, uvodeći u igru i Baal-zebuba, koji je ponekad glavom đavo, a ponekad samo njegov šegrt.
Baal se zapravo zvao Hadad, ali su, za svaki slučaj, samo sveštenici smeli da izgovaraju njegovo pravo ime. Hadad je bio bog sunca, kiše, groma, plodnosti, rađanja, rastenja, opšti pozitivni princip, stvaralačka sila zahvaljujući kojoj sve nastaje, postoji i menja se. Kao njegova supruga ponekad se pominje boginja Aštarut, poznata i kao Ištar. Baal je imao tri lica: Baal Šamin (glavni Baal), Aglibol (lunarni Baal) i Malakbel (sunčani Baal).
Ruševine Baalovog hrama
Polovinom trećeg veka n. e., na palmirski presto dolazi Zenobia, ambiciozna arapska kraljica, koju je u istoriju ušla otvoreno izazvavši autoritet Rimskog carstva. Njena armija okupirala je rimske provincije Mestopotamiju i Siriju, a ubrzo i Egipat, tokom ratnog pohoda kojim je lično komandovala. Ponesena uspesima, Zenobia svog maloletnog sina Odenatusa proglašava za cara, čak počinje da kuje i novac sa svojim i njegovim likom. Sledeća planirana destinacija njenog osvajanja trebalo je da bude Antiohija.
Jedan od retkih stanovnika drevnog grada
Rimljani, nažalost, nisu imali razumevanja za ambicije mlade arapske kraljice. Kaznena ekspedicija, kojom je zapovedao sam rimski imperator, ubrzo je osvojila pustinjski grad. Zenobia je zarobljena i poslata u Rim gde je, okovana zlatnim lancima, hodala u Aurelijanovoj trijumfalnoj povorci. Priča se završava pomalo neočekivano: buntovna kraljica dobija slobodu, udaje se za rimskog senatora, i seli se u vilu nadomak grada, odakle narednih godina aktivno učestvuje u javnom i političkom životu carstva.
A Palmira? Naglo osiromašena i razorena, nastavlja da postoji kao senka svog nekadašnjeg sjaja; tokom narednih vekova, nekoliko zemljotresa pogoršava stanje ionako oronulih građevina, da bi u 15. veku, posle najezde Mongola, grad bio napušten i potpuno zaboravljen, sve dublje tonući u more peska. Jedini posetioci bila su beduinska plemena, koja su, za vreme peščanih oluja, svoje logore podizala unutar amfiteatra ili među moćnim zidinama Baalovog hrama.
Početak velike oaze, odmah pored ruševina
Palmira je nanovo otkrivena tek 1678. godine, kada su je posetila dva engleska trgovca, donoseći Evropi fantastične priče o pustinjskom gradu i legendarnoj kraljici koja se usudila da izazove moćni Rim. Tokom 18. i 19. veka počinju da pristižu prvi radoznali posetioci, ali tek 1920. započinju ozbiljna iskopavanja, koja traju do dan danas.
 |
 |
| čuvar Baalovog hrama | cvetovi u oazi |
Palmira je danas miran arapski gradić smešten na obodu velike oaze. Odmah na izlazu iz grada započinju ruševine, koje se prostiru na ogromnoj površini i zalaze duboko u pustinju, između peščanih dina načičkanih grobnicama u obliku višespratnih tornjeva, čiji se najveći deo nalazi pod zemljom, tj pod peskom. Najveća građevina je Baalov hram, koji je, pre nego što je postao beduinsko sklonište od vetra, jedno vreme služio kao hrišćanska crkva, a zatim i kao džamija.
Na slici desno vidimo tetrapilon, prepoznatljivu strukturu koja se sastoji od četiri grupe od po četiri stuba, od kojih je, nažalost, samo jedna četvorka od originalnog granita donetog iz Asuana, dok je ostatak nedavno rekonstruisan. Tetrapilon je nekada predstavljao glavnu raskrsnicu grada, a između stubova su se nalazile statue koje je, kako to često biva, vreme zaturilo ko zna gde.
Uprkos snažnim uticajima svojih moćnih suseda, arhitektura Palmire nije ni rimska, ni grčka, ni persijska. Raspored hramova, ulica i trgova ne odgovara klasičnom rasporedu rimskih gradova. Jezik koji se u Palmiri koristio bio je jedan dijalekat Aramejskog, jezika koji danas govori još svega nekoliko starih ljudi u selu Sednaja nedaleko od Damaska.
Trijumfalna kapija označava početak glavnog bulevara, oivičenog kolonadom od 120 korintskih stubova. U gradu se, osim toga, nalaze i dobro očuvan hram posvećen Bal Šaminu, zatim hram Nabo-a, palmirskog božanstva sudbine, amfiteatar koji je do '50-ih godina bio potpuno zatrpan peskom, agora, tetrapilon, Dioklecijanov logor... Na visokom brdu, koje dominira horizontom, arapski vladar Halid ibn Valid podigao je u šestom veku tvrđavu po imenu Ibn Maan, do koje se moglo doći jedino pokretnim mostom postavljenim preko dubokog kanala.
 |
 |
| amfiteatar - fasada | amfiteatar - sedišta |
Uprkos neverovatnom mnoštvu odlično očuvanih građevina, Palmira još uvek nije postala masovna turistička atrakcija, i veoma je moguće da, šetajući drevnim gradom, ne sretnete nikoga osim beduinskih dečaka koji čuvaju ovce ili zalutalog turiste koji pokušava da pronađe izlaz, a nailazi samo na nove zidove, hramove, grobnice i stubove.
Na mestu gde velika zelena oaza susreće talase žutog peščanog okeana, grad nekada davno poznat kao Nevesta pustinje nastavlja da leži pod suncem kao drevno bojno polje na kome se, tiho i neprimetno, odvija večita bitka koju tvrdi Kamen vodi protiv nevidljivog Vremena, tog neumoljivog, ravnodušnog i neumornog rušioca svih hramova.
