|
Racije i revolucije Šetajući se uz obalu Dunava, skoro već iza zgrade Parlamenta naiđosmo na neobičan prizor: gomila cipela na ivici nasipa, kao da se neki bataljon izuo i otišao na kupanje... Priđosmo bliže i spazismo da su sve te cipele metalne, strašno verno izrađene, tako da se iz svakog para može naslutiti težak život osobe koja ga je nosila... A odmah iza ove povorke obuće stoji natpis: spomenik Jevrejima koje su pripadnici jedinica strelastog krsta bacili u Dunav u racijama 1944-45...
Posle prvog svetskog rata i propasti Austrougarske, Mađarska ponovo postaje kraljevina, a za regenta se 1920. godine proglašava pomorski admiral Mikloš Horti. Tako dolazi vreme velikih socijalnih razlika, nacionalnog buđenja koje se, nažalost, otrže kontroli i prerasta u anti-semitizam i fašizam, što dovodi do priključivanja Mađarske silama osovine na početku drugog svetskog rata. Međutim, Horti je po mišljenju nacističkih vlasti, bio preblag i suviše kompromisan (iako su za njegovo vreme sprovedene jezive racije širom Vojvodine), tako da ga Nemci zbacuju sa vlasti i 1944. godine okupiraju Mađarsku i postavljaju tzv. vladu strelastog krsta, čime počinje doba užasa i još masovnije ubijanje Jevreja i svih protivnika...
Na početku Dohany ulice ne možete promašiti najveću sinagogu u Evropi i drugu na svetu, sazidanu u mavarskom stilu 1859. godine. Odmah iza velike sinagoge proteže se jevrejska četvrt, neobično mesto...Visoke kuće, sve radnjice sa hebrejskim natpisima, neobična atmosfera...Tu u blizini, u drugoj kući od sinagoge, 24. marta 1874. godine, rođen je Erih Vajs. Već nakon četiri godine, cela porodica Vajs emigrira u Ameriku, a Erih će ubrzo, nakon pretumbacije slova u svom imenu i fascinacije likom i delom poznatog fracuskog mađioničara Žan Eugen Robert-Hudina, postati Hari Hudini, jedan od najpoznatijih iluzionista u istoriji! Ceo ovaj kvart je 1944. bio ograđen i pretvoren u jevrejski geto, u koji su naseljeni svi peštanski Jevreji... A na mestu nekadašnje kapije getoa, u dvorištu velike sinagoge, videli smo još jedan neobičan spomenik, delo Imre Varge: metalna žalosna vrba na čijim listićima su ispisana imena ubijenih Jevreja, kojih je bilo preko 400.000...
Rusi su umarširali u dopola razrušenu Budimpeštu 13. februara 1945. godine, nakon šestomesečne opsade grada. Međutim, dah slobode baš nije dugo trajao, jer su staljinistički metodi represije vrlo brzo počeli da se primenjuju, tako da je strahovlada, ovoga puta u formi petokrake, nastavila da hara ulicama Budima i Pešte... Nakon desetak godina, tačnije 22. oktobra 1956. godine, na ulice su izašli studenti i radnici, na čelu sa Imre Nađom, koji je još 1953. godine izbačen iz tadašnje mađarske tajne policije (koja je naravno bila pod kontrolom Sovjeta) zbog svojih revolucionarnih ideja. U svojih „ Šesnaest tačaka mađarske omladine“ koje su nastale po uzoru na proglas revolucije iz 1848. godine, demonstranti su tražili povlačenje sovjetskih snaga iz Mađarske, slobodu štampe i Nađa za vođu nezavisne socijalističke Mađarske. Nakon nemira i prilično krvavih sukoba demonstranata sa tajnom policijom, postignut je dogovor sa politbiroom, Imre Nađ je formirao novu vladu, a Rusi su se povukli...
|
||||||
Budimpešta kojom se đere ide
Strana 5 od 5
